Obejrzeć się za siebie

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 29 lutego 2016 roku

Obejrzeć się za siebie. Pomimo przestrogi. Kiedy miasto ginie w deszczu ognia i siarki. Gdy w krainie umarłych za plecami kroki ukochanej. Całe przywiązanie w jednym odwróceniu głowy? Cała miłość w jednym spojrzeniu?

            Jean-Baptiste Camille Corot, Orfeusz wyprowadzający Eurydykę z podziemi (1861),                 Museum of Fine Arts w Houston

Wiązka chrustu

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 29 lutego 2016 roku


Rok 1415. Konstancja. Camus:  Kiedy palono Jana Husa, do stosu podeszła mała, cicha staruszka i dorzuciła wiązkę chrustu. 

Spalenie Jana Husa

Przekłady

Rzeczyca Sucha, niedziela, 28 lutego 2016 roku


Wcielony do Wehrmachtu. Pod Stalingradem dostał się do niewoli. Przeżył w niej siedem lat. Byłem i jestem zdania, że martyrologia jest czymś destruktywnym,że chorobliwe zajmowanie się rozpamiętywaniem własnego losu nie ma sensu i nie prowadzi do niczego. Zacząłem się więc zajmować innymi ludźmi, innymi kulturami, innymi językami. Tłumaczyłem poetów: Miłosza, Herberta, Różewicza, Szymborską i to w jakiejś mierze dało mojemu życiu sens. - mówił w Płocku Karl Dedecius. Zmarł przed dwoma dniami.

Karl Dedecius

Głóg

Rzeczyca Sucha, sobota, 27 lutego 2016 roku

Zimowy pejzaż słowny Heaney'a. Gorejący głóg. Mroźną porą uczłowiecza się. Przybiera postać Diogenesa. Wędruje z latarnią.

Nieznany malarz włoski, Diogenes z latarnią (XVII w.), Muzeum Narodowe w Warszawie

Tkliwa nieczułość

Rzeczyca Sucha, piątek, 26 lutego 2016 roku

"Nocne marki" Edwarda Hoppera. Wyzierająca z obrazu tkliwa nieczułość świata. 

Edward Hopper, Nocne marki (1942), Art Institute of Chicago Building 

Przebudzenie

Rzeczyca Sucha, czwartek, 25 lutego 2016 roku

Z wiersza Barańczaka: Płakała w nocy, ale nie jej płacz go zbudził. / Nie był płaczem dla niego, chociaż mógł być o nim. / To był wiatr, dygot szyby, obce sprawom ludzi. ... Obudził się naprawdę?

Georges de La Tour, Sen świętego Józefa (ok.1640), Musée des Beaux – Arts w Nantes

Wszechświat

Rzeczyca Sucha, środa, 24 lutego 2016 roku

Być może wszechświat jest wieczny. Plotyn wierzył, że: … nie jest czym innym istnieć, a czym innym zawsze istnieć.

Plotyn

Udawanie

Środa, 24 lutego 2016 roku

Któregoś popołudnia usiłował ... udawać, / Że poezja nie jest rozpaczą. 

Witkacy, Autoportret z odbicia w szybie (1906) Foto: Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku

Kawałek żółtej ściany

Środa, 24 lutego 2016 roku

Czy najgłębszą esencją dzieła sztuki jest to, co tak bardzo długo lub na zawsze pozostaje w nim dla nas nieuchwytne? Kawałek żółtej ściany z daszkiem, kawałek żółtej ściany - mówił do siebie Bergotte, patrząc przed śmiercią na "Widok Delft".

Jan Vermeer, Widok Delft (ok.1658 - 1661), Mauritshuis w Hadze

Literatura

Rzeczyca Sucha, środa, 24 lutego 2016 roku

Swietłana Aleksijewicz: 35 lat zajmowałam się badaniem społecznego zła. Napisałam pięć książek: o kobietach i dzieciach na wojnie, o Afganistanie, o Czarnobylu i krachu ZSRR. Razem to encyklopedia radzieckiego życia. Dlaczego tak wielkie cierpienie nie przekłada się na wolność? Nie wiem. Nie znalazłam odpowiedzi. Być może literatura nie powstaje, aby zrozumieć rzeczywistość, lecz aby próbować ją opisać.

Swietłana Aleksijewicz

Własny głos

Wtorek, 23 lutego 2016 roku

Początek wiersza Nelly Sachs: Kto woła? / Własny głos! / Kto odpowiada? / Śmierć! ... Najdalsze krańce samotności i opuszczenia.

Konrad Krzyżanowski, Portret Pelagii Krzyżanowskiej (1912-1913), Muzeum Narodowe w Warszawie

Zamieszkiwanie

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 22 lutego 2016 roku

Nasze zamieszkiwanie w świecie. Borges: ... może prawdziwym sposobem przebywania w jakimś miejscu jest być daleko i tęsknić ....

Władysław Ślewiński, Brzeg morski (ok.1911), Muzeum Narodowe w Krakowie

Wybór

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 22 lutego 2016 roku

Spojrzenie na dąb rosnący przy drodze. Poetycka fraza Janusza Szubera: wybierając cokolwiek, wybieram jedną z możliwych wersji mnie samego. Iluż w nas jest nas samych?

Leon Wyczółkowski, Dęby rogalińskie (1915), Muzeum Narodowe w Warszawie

Milczenie

Rzeczyca Sucha, niedziela, 21 lutego 2016 roku

"Kamień na kamieniu" Myśliwskiego:  I każdego słowa nie wypowiedzianego na tym świecie do siebie będziemy jak grzechów żałować. Tylko,że będzie za późno. A ileż takich słów nie wypowiedzianych zostaje w każdym człowieku i umiera razem z nim, i gnije z nim, i ani mu potem w cierpieniu nie służy, ani w pamięci. To po co jeszcze sami sobie zadajemy cierpienie?  
Wyjaławiamy się, obumieramy i zatracamy tożsamość, kiedy zaprzestajemy wewnętrznego dialogu.

Maksymilian Gierymski, Noc (Droga w nocy), 1872-73, Muzeum Narodowe w Warszawie 

Utracone spojrzenie

Rzeczyca Sucha, niedziela, 21 lutego 2016 roku

Zanurzenie się w potoku przeszłości. Przywołanie świata istniejącego już tylko w myślach,żyjącego w tęsknocie za minionym. (...) nie chcę ich teraz oglądać. Zmieniły się tak bardzo,że z trudem bym je rozpoznała. Zmienił się dom, ogród i ludzie. Nie ma już w stajni Stanisława ani Izydora. Nie ma w ogrodzie Duszaka. Marysia już nie pierze w pralni, a Marczyk nie wygania krów na pastwisko. W ogrodzie podobno nie ma już stawu i większość lip wycięto. Ale nie to jest najważniejsze. Ważne jest,że ja sama się zmieniłam. I to bardzo. Nie umiałabym już patrzeć na świat dawnymi oczami. Wilczyce i rodzinny dom we wspomnieniach Zofii Malanowskiej. Utracony świat. Utracone spojrzenie.

Konieczność

Sobota, 20 lutego 2016 roku

Miał dwanaście lat. Ktoś wyprowadził go poza mury getta. Ktoś pozwolił się ukryć. 20 kwietnia 1985 roku Bogdan Wojdowski zapisał w dzienniku: Mój fałszywy los zaczął się w roku 1942. Mogłem wziąć ojca za rękę i pójść z nim do Treblinki. Taka była konieczność!  Pięćdziesiąt dwa lata później popełnił samobójstwo. Tamtego dnia wziął za rękę swój prawdziwy los?

Bogdan Wojdowski

Dzieło stworzenia

Sobota, 20 lutego 2016 roku

Pomiędzy początkiem a końcem. Pytania w "Baudolino". Po pierwsze: Czymże jest życie, jeśli nie umykającym cieniem snu? Po wtóre: Uważasz,że piękne jest dzieło stworzenia, choć zaczaiła się w nim śmierć? Wczoraj zmarł Umberto Eco.

Umberto Eco

Drogowskazy

Rzeczyca Sucha, piątek, 19 lutego 2016 roku

Drogowskazy Miłosza. I te prowadzące w przestrzeń wiersza:

Do tej krainy idź ścieżkami tonów,
Z których się rodzą spokojne muzyki,
Granicą dźwięków jeszcze nie spełnionych,
Zaczętych tylko.
(...)

Leon Wyczółkowski, Ujrzałem raz - scena przy fortepianie (1884), Muzeum Narodowe w Warszawie

Granice

Piątek, 19 lutego 2016 roku

Pytanie o wyżyny i granice ludzkiej miłości. W "Rozmowach i pouczeniach starca Zosimy" z "Braci Karamazow" : Ojcowie i nauczyciele, myślę:" Czym jest piekło?"  I sądzę tak: "To cierpienie, że nie można już bardziej kochać."

Stefan Filipkiewicz, Góry zimą (bez daty), własność prywatna

Obdarowanie

Rzeczyca Sucha, czwartek, 18 lutego 2016 roku

Przed odejściem ze świata obdarować żywioły. Hölderlinowski Empedokles ofiaruje swe serce ziemi, wiążąc się z nią na wieczność węzłem śmiertelnym. Inne nie otrzymają niczego. „Testament” Herberta. Ogniowi – myśl jest zapisana. Ziemi – ciało. Powietrzu – tęsknoty, słowa i ręce. A kropla wody? Ta niechaj wędruje pomiędzy ziemią a niebem.

Gustave Courbet, Plaża w Palavas (1868), Musée Fabre w Montpellier

Wiersz

Czwartek, 18 lutego 2016 roku

Pytania stawiane przez poezję. Rafał Wojaczek: (...) Wiersz rankiem napisany, nakarmiony nocą, / Czyż może nie być kobietą? 

Okładka książki Vittorio Sgarbiego Oblicza kobiet w sztuce 

Rewolucje

Rzeczyca Sucha, środa, 17 lutego 2016 roku

"Zakręt rzeki" Naipaul'a. Otwierająca powieść refleksja narratora: Już taki jest świat; dla ludzi, którzy są niczym, dla ludzi, którzy pozwalają na to, by stać się niczym, nie ma w nim miejsca. Czy dlatego wybuchają rewolucje?

Nikołaj Kasatkin, Biedacy zbierający węgiel w opuszczonej kopalni (1894)

Czyste poznanie

Środa, 17 lutego 2016 roku

Davos. Sanatorium "Berghof". Jezuita Naphta do humanisty Settembriniego : - Drogi przyjacielu, nie istnieje nic takiego jak czyste poznanie. Kościelna teoria poznania, która da się streścić w zdaniu Augustyna: "Wierzę, abym mógł poznać", jest niezaprzeczalnie słuszna. Wiara jest narzędziem poznania, intelekt ma charakter wtórny.

Vittore Carpaccio, Wizja św. Augustyna (1501 - 1503), Scuola di San Giorgio degli Schiavoni w Wenecji

Widzenie

Rzeczyca Sucha, wtorek, 16 lutego 2016 roku

Umieranie Husserla. Utrwalał swoje doświadczenia. Nieomal do ostatniego oddechu. „Siostro, widzę wielkie światło, proszę notować”. Słowa, po których odszedł z tego świata. 

O świcie

Wtorek, 16 lutego 2016 roku

Wczesny ranek. Wyruszyć o świcie. Podróżować dookoła, wyprzedzać słońce, ukraść mu cały dzień. Robić tak bez końca i nie starzeć się ani o dzień. Przez całe życie. Jak w Dublinie. Jak w każdym innym miejscu. Jak w pragnieniu Joyce'a.

Stanisław Wyspiański, Planty o świcie (1894), własność prywatna, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie

Bezradność

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 15 lutego 2016 roku

Niemoc przezwyciężona uprawianiem sztuki. Magdalena Abakanowicz: Jestem lękliwa wobec drugiego człowieka, bo to dla mnie obszar tajemnic. Jestem wobec nich bezradna. A tego ludziom mówić nie należy, bo taką deklarację odczytują dosłownie. A ja jestem przecież i bezradna, i jednocześnie z siekierą domagająca się tego, czego chcę. Tą siekierą wyrąbuję sobie przestrzeń, by w niej powiedzieć, o co mi chodzi. 

Magdalena Abakanowicz, Nierozpoznani (fragment, 2002), Cytadela w Poznaniu

Serce

Rzeczyca Sucha, niedziela, 14 lutego 2016 roku

Miłość. Szymborska:  (...) Posłuchaj, / jak mi prędko bije twoje serce

Jan Vermeer van Delft, Dziewczyna z perłą (ok. 1664), Mauritshuis w Hadze

Zatracenie

Rzeczyca Sucha, niedziela, 14 lutego 2016 roku


Kim stajemy się w ludzkim zbiorowisku? Zatracam siebie wśród anonimowości spojrzeń, ruchów, odorów, we wspólnym pochłanianiu powietrza, pulsowaniu soków pod skórą - wyznała kiedyś Magdalena Abakanowicz.

Magdalena Abakanowicz, Tłum (1986 - 1987)

Wytrzymałość

Sobota, 13 lutego 2016 roku

Przyjęcie prawdy o życiu, o innych, o nas samych. Czy wolno człowieka wystawiać na zbyt ciężką dla niego próbę? Zygmunt Mycielski: Prawda jest rzeczą straszną. Ma być dla każdego taka, jaką kto wytrzyma, jaką kto zniesie, jaką kto unieść potrafi. 

Cornelis van Haarlem, Upadek tytanów (1588)

Wyzwolenie

Rzeczyca Sucha, piątek, 12 lutego 2016 roku

Słowa Güntera Grassa z jego autobiograficznej powieści: Musiałem z siebie to wreszcie wyrzucić. Sprawa przedstawiała się następująco: Zgłosiłem się na ochotnika, ale nie do Waffen-SS, ale do służby na łodziach podwodnych, co też było szaleństwem. Jednak tam nie przyjmowali już nikogo. Natomiast Waffen-SS rekrutowało w ostatnich miesiącach wojny 1944/45 wszystkich, których mogli. Prawda. Wyzwala i oczyszcza. 

Günter Grass

Wybaczenie

Czwartek, 11 lutego 2016 roku

Doświadczenie 17 września 1939 roku w wierszu Herberta: (...) Moja bezbronna ojczyzna przyjmie cię najeźdźco / i da ci sążeń ziemi pod wierzbą - spokój / by ci co po nas przyjdą uczyli się znowu / najtrudniejszego kunsztu - odpuszczania win  Andrzej Stasiuk o swoim byciu wśród ludzi mieszkających na zachód od Odry: Musiałem zrezygnować z dzieciństwa. Musiałem wyrzec się tych pięknych zaklęć: " Hände hoch, raus, polnische Schweine", którymi posługiwaliśmy się na podwórkach w wieku lat siedmiu, przyswajając sobie podstawy niemieckiego. Byłem jednak dzielny i udało się. Pozbyłem się pewnych odruchów.Gdy widzę Niemca w podeszłym wieku, to widzę po prostu starego człowieka, a nie członka tej czy innej formacji wojskowej. Teraz pomagam im wkładać walizki na półki w pociągach. Przytrzymuję drzwi, gdy widzę,że drepczą,żeby zdążyć. Uśmiecham się w windach. Od jakiegoś czasu przestało mnie zajmować, czy byli w Wehrmachcie, czy w SS, czy może w Luftwaffe. Pan Bóg dał im wystarczająco dużo czasu, by mogli o tym rozmyślać. 

Wlastimil Hofman, Spowiedź (1906), Muzeum Narodowe w Warszawie

Popielec

Środa, 10 lutego 2016 roku

Modlitwa księdza Piotra w celi: Panie! czymże ja jestem przed Twoim obliczem ? - / Prochem i niczem; / Ale gdym Tobie moję nicość wyspowiadał, / Ja, proch, będę z Panem gadał.  Nadzieja w   prochu. W tej "ciemnej grudce".

Witold Wojtkiewicz, "Medytacje" ("Popielec") (1908), Muzeum Narodowe w Krakowie 

Rozpacz

Wtorek, 9 lutego 2016 roku

Obecność Boga wypełniającego sobą nieskończoną przestrzeń. W takim świecie nie ma miejsca na rozpacz. Kierkegaard: Jeżeli pustka bezdenna i nigdy nienasycona kryje się we wszystkim, czymże innym staje się życie, jeśli nie rozpaczą.  

Vincent van Gogh, Stary człowiek w smutku (1890), Kröller-Müller Museum w Otterlo

Urszula Kochanowska

Rzeczyca Sucha, poniedziałek, 8 lutego 2016 roku

Czarnoleski dom w niebie. O świcie Urszula Kochanowska słyszy kroki i pukanie do drzwi. Za chwilę ujrzy rodziców? Ostatnie dwa wersy Leśmianowskiego wiersza: Więc zrywam się i biegnę!  Wiatr po niebie dzwoni! / Serce w piersi zamiera ... Nie! ... To - Bóg, nie oni! ...  

Władysław Łuszczkiewicz, Jan Kochanowski z Urszulką

Czas

Rzeczyca Sucha, niedziela, 7 lutego 2016 roku


Przeszłość. Teraźniejszość. Przyszłość. Coś przeminęło. Coś właśnie dzieje się. Coś nadejdzie. Czymże więc  jest czas? Jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem. Święty Augustyn i jego niemożność.

Paul Cezanne, The Black Marble Clock (1870), własność prywatna

Onkocelebryta

Rzeczyca Sucha, sobota, 6 lutego 2016 roku

Prowadzi założone przez siebie hospicjum. Choruje na raka mózgu. Ksiądz Jan Kaczkowski mówi o sobie, że jest „ onkocelebrytą”. I dodaje: Bogu dzięki, że jestem nie tylko celebrytą, bo byłoby smutne być znanym z tego, że się jest znanym.  

Ks.Jan Kaczkowski (fot. ks.Jan Kaczkowski)

Książę Myszkin

Rzeczyca Sucha, sobota, 6 lutego 2016 roku

Dostojewski wyznał w jednym z listów, że chce stworzyć literacką kreację „absolutnie doskonałego człowieka”. Nastazja Filipowna do Lwa Nikołajewicza Myszkina: Żegnaj, książę, pierwszy raz w życiu widziałam człowieka!

Leonardo da Vinci, Człowiek witruwiański (1490), Gallerie dell' Academia w Wenecji

Cud

Piątek, 5 lutego 2016 roku

Refleksja Zdziechowskiego: Bóg jest. Tylko fakt istnienia Boga to coś przekraczającego zakres myśli światem zewnętrznym zajętej, to cud. Może trwanie tego cudu jest największym zwycięstwem nad złem i „diabelskością świata”? 

Agnolo Bronzino, Michał Archanioł walczy ze smokiem

(1540 -1541), fresk na sklepieniu w kaplicy Eleonory de Toledo w Palazzo Vecchio we Florencji

Prawda

Czwartek, 4 lutego 2016 roku


Cóż wiemy poza tym,że istnieją nieznane warunki, które nas użyźniają? Gdzie znajduje się prawda człowieka? Prawda nie jest tym, czego można dowieść. Jeżeli drzewa pomarańczowe w tej, a nie innej glebie zapuszczają silne korzenie i pokrywają się owocem, to ta gleba jest prawdą drzew pomarańczowych. Jeżeli ta, a nie inna religia, ta kultura, ta hierarchia wartości, ta forma działania stwarzają w człowieku pełnię i wyzwalają w nim wielkie siły, których sobie dotąd nie uświadamiał, to dlatego,że one właśnie są jego prawdą. Co było tą niedocieczoną prawdą    
Antoine'a de Saint-Exupéry'ego? Prawdą o nim samym. Wzbijanie się nad ziemię za sterami samolotu? Pisanie? 

Antoine de Saint-Exupéry

Matki Boskiej Gromnicznej

Środa, 3 lutego 2016 roku

Płonące świece. Kościelne święto drugiego lutego.  ... jak sięgnę pamięcią, tego dnia o świcie mama wyjeżdżała do Częstochowy. Jechała każdego roku, na Jasną Górę. Ojciec pod koniec I wojny światowej zapadł na grasującą po Europie "hiszpankę". Była to epidemia grypy, która pochłonęła miliony ofiar. Stan ojca był beznadziejny i matka złożyła "ślub", że do końca życia będzie jeździła 2 lutego, w dzień Matki Boskiej Gromnicznej, do Częstochowy, na Jasną Górę. ... Ów dzień we wspomnieniu Tadeusza Różewicza.

Teodor Axentowicz, W dzień Matki Boskiej Gromnicznej (ok. 1910)

Modlitwa o wschodzie słońca

Wtorek, 2 lutego 2016 roku

Artykuł sprzed kilkunastu laty i czarno - biała fotografia. Na zdjęciu nieznanego autora jest ich sześciu. Spotkali się po śmierci Stanisława Pyjasa. Był ich przyjacielem. Jeden z tam obecnych tłumaczy dziś literaturę anglojęzyczną i pisze. Mógłby chyba powtórzyć za Natanem Tenenbaumem: ... chroń mnie Panie od pogardy / Od nienawiści strzeż mnie Boże. 

Vincent van Gogh, Pole pszenicy ze żniwiarzem o wschodzie słońca (1889), Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie

Sens

Poniedziałek, 1 lutego 2016 roku

Spojrzenie w studnię przeszłości. Doszukiwanie się trwałego sensu tego, co przeżyte i minione. Nieodgadnione dla Lechonia. Jego intuicje: Wszystko jest niby bez sensu, a czasami zdaje mi się,że właściwie wszystko w naszym życiu ma sens, wszystko, najdawniej nawet przeżyte jest związane z nami, z naszą przyszłością. Tylko nie wiemy jak, i jaki jest ten sens właściwie. Pewność Miłosza. Od Jeanne Hersch nauczył się: Że we własnym życiu nie wolno poddawać się rozpaczy z powodu naszych błędów i grzechów, ponieważ przeszłość nie jest zamknięta i otrzymuje sens nadany jej przez nasze późniejsze czyny. 

Tadeusz Makowski, Dwaj mali przyjaciele (1929), Muzeum Narodowe w Krakowie

Niewiedza

Poniedziałek, 1 lutego 2016 roku

Poeta spogląda na obraz Hoppera. Odnajduje w nim smutek i rozpacz. W pokoju hotelowym półnaga kobieta. Siedzi na łóżku z kartką w dłoniach. ... Kim jesteś? - nikt nie zapyta, sama też nie wie. 

Edward Hopper, Pokój hotelowy (1931), Muzeum Thyssen - Bornemisza w Madrycie